استانبول شهری پر نشاط است و پر از جاذبه های فراوان با معماری های زیبایی است که به راحتی توجه گردشگران را به خود جلب می کند. در میان جاذبه های مختلف این شهر مسجدی وجود دارد که شهرت و محبوبیتش باعث شده تا کم کم به عنوان نماد استانبول شناخته شود. اگر بلیط هواپیما خریده و به استانبول سفر کردید، در برنامه سفر به استانبول خود، بازدید از این بنا را در الویت قرار دهید. در نگاه اول شاید ایاصوفیه تنها مسجد ساده به نظر برسد اما این مجموعه چیزی فراتر از یک مسجد و موزه است.
چرا بازدید از مسجد و موزه ایاصوفیه پیشنهاد می شود؟
اثری به جا مانده از امپراتوری بیزانس است.
از بزرگ ترین و باشکوه ترین کلیساهای دوران گذشته بود.
یکی از پربازدید ترین جاذبه های استانبول است.
مسجد یا موزه؟
بالاخره ایاصوفیه مسجد است یا موزه؟ یا این جزئی جدا از یکدیگرند؟ حتماً شما نیز به این مسئله برخورده اید که برخی افراد از hagia-sophia به عنوان مسجد و برخی دیگر از آن به عنوان موزه یاد می کنند. گرچه این موضوع کمی گیج کننده است ولی ایاصوفیه هم مسجد و هم موزه است و جالب است بدانید در دوره ای از تاریخ کلیسا هم بوده است!
تاریخچه
ایاصوفیه در سال ۳۶۰ میلادی احداث شد و در ابتدا کلیسای بزرگی به نام کلیسای اعظم بود که نزدیک کاخ کنستانتین قرار داشت و جزو اصلی ترین کلیساهای رومیان به شمار می رفت تا حدی که از آن برای مراسمات تاجگذاری استفاده می شد. این کلیسا تا دوران ژوستینین یکم سه بار نوسازی شد تا اینکه در سال ۵۳۰ میلادی ژوستینین تصمیم گرفت تا کلیسای اعظم را باشکوه تر از قبل نوسازی کند. در این دوران سنگ های مرمر سفید و کاشی های با طرح رنگ حیرت انگیز در دیوارهای کلیسا جا خوش کردند تا اینکه کار به حکومت عثمانی ها رسید. عثمانی ها مسلمان بودند و در سال ۱۴۵۳ که محمد فاتح استانبول را فتح کرد کاربری کلیسا را به مسجد تغییر داد سپس با گذشت زمان در طول سال های مختلف مناره ها، محراب، منبر و سایر نمادهای اسلام و مساجد به آن اضافه شد.
ایاصوفیه کاربری خود را تا قرن بیستم و روی کار آمدن آتاتورک حفظ کرد. در سال ۱۹۳۵ آتاتورک ساختمان مسجد را به عنوان موزه ای از موزه های استانبول افتتاح کرد. در نوروز و بهار سال ۲۰۲۰ نیز دولت ترکیه مجدداً تصمیم گرفت تا کاربری موزه ایاصوفیه را تغییر داده و دوباره از آن به عنوان مسجد ایاصوفیه استفاده کند. همین تغییر کاربری های فراوان باعث شده تا هر فرد از هر مذهبی ایاصوفیه را به عنوان موزه، مسجد یا کلیسا بشناسد. البته این تاریخ پرفراز و نشیب و مجموعه ایاصوفیه چندان هم بد نشده چراکه با بازدید از این مجموعه می توان سبک معماری کلیسا و مسجد را هم زمان مشاهده کرد.
معماری مسجد و موزه ایاصوفیه استانبول
همان طور که گفتیم مسجد ایاصوفیه در ابتدا کلیسای عظیمی با ما بود که به دستور امپراتوران رومی ساخته شد. معماران اولیه ایاصوفیه دو معمار رومی به نام های آنتیموسترانسی و اسیدروسمیلوتوسی بودند که بین سال های ۵۳۲ تا ۵۳۷ کلیسای ایاصوفیه را طراحی و آن را احداث کردند. طرح اولیه کلیسا یک محراب و دو محوطه ورودی داشت. طول کلیسا حدود ۱۰۰ متر بود و عرض آن به ۷۰ متر می رسید و در مرکز ساختمان گنبد مرتفعی به ارتفاع ۵۵٫۶ متر قرار گرفته بود. پس از پیروزی عثمانی ها گنبد، مناره و سایر نمادهای اسلام به طرح اولیه کلیسا افزوده شد و آن را به مسجد تبدیل کردند. در معماری مسجد هماهنگی طاق ها و ستون ها با یکدیگر حیرت انگیز است و جالب تر از آن پنجره هایی است که نور خورشید را به داخل مسجد هدایت می کنند. عمق گنبد ایاصوفیه به ۱۸ متر می رسد و ارتفاع آن از سطح زمین چیزی حدود ۵۶ متر است. این مسجد در سال ۱۹۳۵ بازسازی شد و به عنوان موزه مورد استفاده قرار گرفت.
بخش های مختلف مسجد و موزه صوفیه استانبول
ایاصوفیه مجموعه بزرگی است که در هر بخش آن نمادی از کلیسا و مسجد از دوره های رومی تا عثمانی را می توان دید.
گنبد ایاصوفیه
ایاصوفیه از همان ابتدا مجموعه عظیمی بود و در نتیجه سقف و گنبد آن نیز باید به عظمت خود بنا می بود. معماران گنبد ایاصوفیه را با ارتفاع ۵۵٫۶ و به شکل دایره ای ۶۰ متری در نظر گرفتند و در ساخت آن از مرمر، سنگ و آجرهایی استفاده شد که علاوه بر وزن کم مقاومت نسبتاً بالایی هم داشتند. ساخت مجموعه ایاصوفیه در سال ۵۳۷ به پایان رسید اما مقاومت آن به اندازه ای نبود که بتواند در برابر زلزله های رخ داده ایستادگی کند و سقفش فرو ریخت. پس از آن معماری که بازسازی ایاصوفیه را به عهده گرفت نه تنها ابعاد گنبد را نسبت به گنبد قبلی کوچک تر کرد (از طریق افزایش طول گنبد)، بلکه برای مقاومت سازی گنبد ایاصوفیه روی آجرها سیم هایی کشید و ۴۰ پنجره به آن اضافه کرد. در طول سال های مختلف نیز ایاصوفیه شاهد مرمت ها و بازسازی های مختلف بوده که زیباترین آن ها خوشنویسی آیات قرآن در دوران حکومت عثمانی ها بر روی گنبد بوده است.
موزاییک ها و کاشیکاری های ایاصوفیه
ایاصوفیه همواره در طول تاریخ نقش بنایی مذهبی را به خود داشته است و یکی از ویژگی های بناهای تاریخی کاشیکاری ها و موزاییک های کارشده آن هاست که نه تنها روایتگر تاریخ عصر خود بلکه راوی داستان های مذهبی هم هستند و ایاصوفیه از این نظر هردو آیین اسلام و مسیحیت را به نمایش گذاشته است. به طور مثال در بخشی از موزاییک ها و کاشی های ایاصوفیه شمایل حضرت مریم و مسیح و لئوی ششم به چشم می خورد. اطراف محراب کاشی کاری های آبی رنگ به چشم می خورد که رویشان آیت الکرسی نوشته شده و در برخی از آن ها نقشی از کعبه مسجد النبی به چشم می خورد. نمونه دیگری از کاشیکاری ها را در کتابخانه سلطان محمود اول خواهید دید که نمونه ای کامل از سبک کاشیکاری های ترکی را نشان می دهند. نقوش این کاشی ها عمدتاً نقش گل ها و مجموعه ای از اسماء حسنی است.
محراب ایاصوفیه
در جنوب شرقی ساختمان ایاصوفیه محراب ایاصوفیه را با نقوشی از خورشید و ستاره بر روی آن مشاهده خواهید کرد. جزئیات و ظریف کاری های محراب به اندازه ای زیباست که خود به تنهایی می تواند اثری هنری باشد. طلاکاری های روی محراب با شاخه های در هم تنیده و برگ های کنگر تزیین شده و در دو سمت آن دو شمعدان قرار گرفته که یادگاری ای از سفر ابراهیم پاشا، وزیر بزرگ سلطان سلیمان، از مجارستان بوده است.
منبر ایاصوفیه
کمی آن سوتر در سمت راست محراب منبر بلند ایاصوفیه را خواهید دید. منبری مرمرین با تزیینات و ظریف کاری های حیرت انگیز که به دستور سلطان مراد سوم در قرن شانزدهم ساخته شد.
اتاق سلطان
در دوران عثمانی بخشی از ایاصوفیه را به عنوان اتاق سلطان در نظر گرفتند تا در مناسبت ها و اعیاد مذهبی پادشاهان در اتاق مخصوص خود به عبادت مشغول شوند. در ساخت این اتاق از مرمر و چوب طلا کاری شده استفاده و سقف اتاق با نقوش مختلف گل و گیاه تزیین شده است. اتاق سلطان در سمت چپ محراب قرار دارد که در قرن نوزدهم به این بخش منتقل شده است.
جایگاه اذان
ماذنه از جمله بخش هایی است که در دوران حکومت عثمانی ها به ایاصوفیه اضافه شد؛ اما از آنجا که ایاصوفیه مسجدی عظیم بود یک جایگاه اذان برای آن کافی به نظر نمی رسید و به همین دلیل ایا صوفیه ۴ ماذنه دارد.
باب همایون
در گذشته همیشه مسیر عبور و مرور پادشاهان از مردم عادی جدا بود و از آنجا که ایاصوفیه نیز در دوران امپراتوری گذشته ساخته شده قسمتی از آن را به عنوان درب مخصوص پادشاهان در نظر گرفته اند. باب همایون یا درب امپراطور دری ۷ متری و از جنس چوب بلوط است که قابی برنزی دارد و فقط امپراطور و پادشاه از این در برای ورود و خروج به ایاصوفیه استفاده می کردند.
درب زیبا
قدیمی ترین درب ایاصوفیه در زیبا است که قدمتش به قرن دوم میلادی می رسد. درب زیبا درواقع درب یکی از معابد بوده که در سال ۸۳۸ میلادی امپراطور تئوفیلوس آن را از معبد جدا و به ایاصوفیه آورد. این درب که متعلق به معبدی مشرکانه بود پس از انتقال و نصب در ایاصوفیه به عبارت خدا و مسیح به ما کمک می کند مزین شد.
در مرمرین
علاوه بر درب همایون یا در امپراتوری، درب دیگری برای ورود و خروج مقامات و اشراف به ایاصوفیه در نظر گرفته شده بود که به آن درب مرمرین می گویند. درب مرمرین دو لنگه دارد که یکی نماد بهشت و دیگری نماد جهنم است. در پس این در فضایی وجود دارد که زمانی محل برگزاری جلسات مختلف امپراتوری روم بوده است.
امفالیون
در بخشی از ایاصوفیه جایی را مشاهده خواهید کرد که دور تا دورش را نوار قرمز رنگی کشیده اند و داخل این محوطه چیزی به جز اشکال دایره شکل نیست. اگر دقت کنید خواهید دید که یکی از دایره بزرگ و مابقی قرمز اند. این محوطه از ایاصوفیه بیشتر در دوران امپراتوری رومیان کاربرد داشت و محلی بود که پادشاه برای انجام مراسم تاجگذاری قدم در آن می گذاشت.
ستون آرزو
به بخش غربی ایاصوفیه که نگاه کنید ستونی را خواهید دید که بخش پایینی اش را با صفایی برنزی پوشاندند و در میانه آن دایره طلایی رنگ به چشم می خورد. این ستون ستون آرزوست و مردم و گردشگران دست خود را داخل آن دایره طلایی رنگ گذاشته و آرزو می کنند. رستوران آرزو سطوح خیس هم می گویند چرا که اگر دست خود را داخل ستون ببرید دستتان خیس خواهد شد. برخی معتقدند که ستون قدرت های ماورایی مانند شفا بخشی دارد.
مکعب های مرمر
اگر از ورودی اصلی صوفیه وارد شده باشید حتماً در دو طرف ورودی مکعب هایی از جنس مرمر را خواهید دید. این مکعب ها قدمتی ۲۳۰۰ ساله دارند و در گذشته منبع نوشیدن آب و شربت به ویژه در اعیاد و مراسمات بوده اند.
سنگ قبر انریکودونالدو
در ایاصوفیه سنگ قبر نمادینی وجود دارد که گفته می شود قبر انریکورونالدو یکی از حاکمان ونیزی بوده. احتمال می رود محل دفن این حاکم ونیزی در طبقه بالای ایا صوفیه بوده باشد که پس از پیروزی عثمانی ها و هنگام بازسازی ایاصوفیه این سنگ قبر نابود شده و امروزه به صورت نمادین در ایا صوفیه وجود دارد.
مناره ها
اگر از دور نگاهی به ایاصوفیه داشته باشید متوجه چهار مناره در اطراف گنبد آن خواهید شد که ارتفاع هر چهار تای آن ها بیشتر از گنبد است. نکته جالب این مناره ها تزیینات و سبک معماری متفاوت آن ها است که به دلیل اضافه شدن هر مناره طی سال های مختلف بوجود آمده. چهار مناره ایا صوفیه در قرون پانزدهم، شانزدهم و نوزدهم به مجموعه ایا صوفیه اضافه شده اند و ارتفاعشان به ۶۰ متر می رسد.
آبخوری ها
مجموعه ایاصوفیه چند آبخوری دارد که قدمتشان به قرن های هفدهم و هجدهم می رسد. یکی از آبخوری های ایاصوفیه آبخوری سلطنتی است که مختص استفاده سلطان و اشراف بوده است. این آبخوری گنبدی نسبتا بزرگ با طاقچه هایی مقرنس کاری شده دارد که با نام الله بر سقفش مزین شده است. قسمت جالب این آبخوری اما شیرهای برنزی آن است که بر فراز هرکدام آیه ای با این مضمون درج شده: ما همه چیز را از آب آفریدیم. سایر آبخوری های مجموعه برای استفاده عموم بوده و با توجه به سبک معماریشان می توان حدس زد متعلق به قرن ۱۷ یا ۱۸ میلادی هستند.
مقبره ها
ایاصوفیه مجموعه ای عظیم و مهم در تاریخ بوده و برای عثمانی ها ارزش فراوانی دارد پس چندان جای تعجب نیست اگر قبور سلاطین عثمانی در این مجموعه عظیم باشد. سلاطینی که قبورشان در ایاصوفیه است شامل سلطان سلیم دوم، سلطان مراد سوم، سلطان محمد سوم، سلطان مصطفی اول و سلطان ابراهیم است. هر یک از این قبور با توجه به سال فوت سلطان سبک معماری خاصی را به نمایش گذاشته اند که گل این مقبره ها متعلق به سلطان سلیم دوم با کاشی کاری های خاص و منحصر به فردش است. البته به جز سلاطین عثمانی همسر و خانواده های امپراتور نیز در این بخش از ایاصوفیه دفن شده اند.
حقایقی در مورد ایاصوفیه
ایاصوفیه تنها ساختمانی است که فقط با تغییر کاربری مورد استفاده دو دین مختلف اسلام و مسیحیت بوده است. در ساخت این مجموعه عظیم به دستور امپراطور هر کس هر قطعه ساختمانی که در دسترس داشت به نظرش زیبا و با اهمیت بود را برای ساخت این مجموعه ارسال می کرد به همین دلیل بسیاری از قطعات ایاصوفیه از راه های دور و دراز مانند آنتالیا، لبنان و غیره به استانبول آمده اند . موزه ایاصوفیه برای دو سال متوالی در سال های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ عنوان پربازدیدترین موزه ترکیه را با ۳٫۴۷ میلیون بازدید به خود اختصاص داد. کاشی کاری های مجموعه ایاصوفیه به اندازه ای زیباست که تعدادی از کاشی های مقبره سلطان سلیم دوم در موزه لوور نگهداری می شود.
پوشش مناسب برای بازدید از مسجد و موزه ایاصوفیه
ایاصوفیه از همان ابتدا مکانی مذهبی بوده است و برای بازدید از آن بازدیدکنندگان باید پوششی مناسب مکان های مذهبی داشتند به طور مثال مردان باید تی شرت و شلواری بلند و بانوان باید لباسی یقه بسته با آستین و شلوار بلند به پا داشته باشند. البته بعد از تبدیل ایاصوفیه به موزه دیگر چندان توجهی به پوشش بازدیدکنندگان نمیشد اما با این حال بد نیست برای احترام به مردم ترکیه هنگام بازدید از ایاصوفیه پوشش مناسب مکان را رعایت کنید.
عکاسی در ایاصوفیه
عکاسی در ایاصوفیه همانند بسیاری از موزه های دنیا ممنوع است مگر اینکه مجوز عکاسی تهیه کنید با این حال بازدیدکنندگان و گردشگران می توانند برخی قسمت های ایاصوفیه مانند معماری برخی بخش ها دیوارها و گنبد ها عکس تهیه کرده و برای صفحات مجازی خود سلفی های خاص بگیرند.
افسانه های ایاصوفیه
ایاصوفیه علاوه بر اینکه جذابیت تاریخی و معماری دارد داستان ها و روایات عجیبی را نیز برای تعریف کردن دارد که شنیدن شان چشمانتان را از تعجب گرد خواهد کرد! یکی از این داستان ها درمورد تونل هایی است که گفته می شود زیر مجموعه ایاصوفیه وجود دارد که یک سر آن در ایاصوفیه و سر دیگرش در جزیره پرنس است. راویان مدت این تونل ها در سرتاسر قسطنطنیه کشیده شده بودند و در دوران جنگ و محاصره صوفیه کشتی ها می توانستند از این تونل ها عبور کرده و نیز به وسیله این تونل ها گنج های ارزشمند را به جاهای مخفی در ایاصوفیه منتقلمی کردند. این شایعات البته باپیدا شدن راهروی باریکه صوفیه را به میدان سلطان احمد و کاخ توپکاپی متصل می کرد بیشتر شد؛ اما از آنجا که وزارت فرهنگ و گردشگری ترکیه تمایلی به کند و کاو و بیشتر در زیر مجموعه ایاصوفیه نداشت و ایجاد هرگونه تغییر در سطح زیرین این مجموعه را ممنوع کرده بود، این شایعات ثابت نشده و تنها در حد حدس و گمان باقی ماندند.
هزینه و زمان پیشنهادی بازدید از مسجد و موزه ایاصوفیه چقدر است؟
موزه و مسجد ایاصوفیه همه روزه به جز روزهای دوشنبه از ساعت ۹ صبح تا ۱۷ بعد از ظهر پذیرای بازدیدکنندگان است و بازدید از آن مانند هر موزه دیگری شامل هزینه خواهد بود. پیشنهاد می شود حدود یک تا دو ساعت از تایم خود را به بازدید از این مجموعه اختصاص دهید تا بتوانید به خوبی از تمامی قسمت های آن دیدن کنید چرا که ایاصوفیه مجموعه ای است که ارزش خرید بلیط هواپیما ارزان و بازدید را دارد. بد نیست بدانید که کودکان زیر ۱۲ سال می توانند به صورت رایگان از مسجد ایاصوفیه بازدید کنند. همچنین بازدیدکنندگانی که مهمان ادارات وزارت گردشگری هستند نیز امکان بازدید رایگان از مجموعه ایاصوفیه را دارند.
فصل مناسب بازدید از مسجد و موزه ایاصوفیه چه زمانی است؟
فصل مناسب بازدید از مسجد و موزه ایاصوفیه کاملا بستگی به اولویت های سفر شما دارد چرا که این مجموعه در شهر استانبول قرار گرفته و این شهر در طول سال آب و هوای متفاوتی دارد اما معمولاً گردشگران سعی می کنند در فصل بهار و نوروز و بهار به استانبول سفر کنند که علاوه بر بازدید از جاذبه ها بتوانند در جشنواره ها وحراج های این شهر نیز شرکت داشته باشند. بد نیست بدانید که فصل نوروز و بهار گران ترین فصل سفر به استانبول است چون جشنواره ها و تور های مختلفی در این ایام برگزار می شود.
چگونه به ایاصوفیه برویم؟
اولین قدم برای رفتن به ایاصوفیه خرید بلیت هواپیما استانبول و سفر به دیارگشت ترک هاست. پس از آن خود را به محله سلطان احمد رسانده و به سمت میدان ایاصوفیه حرکت خواهید کرد و در نهایت ایاصوفیه را مقابل چشمان خود خواهید دید. البته اگر در ترکیه ماشین شخصی نداشته و یا امکان کرایه خود را ندارید می توانید با استفاده از ایستگاه های مختلف اتوبوس، تراموا، مترو و یا تاکسی ها خود را به محله سلطان احمد جایی که مجموعه ایاصوفیه در آن قرار دارد برسانید.
در نزدیکی ایا صوفیه از چه جاهای دیگری میتوان بازدید کرد؟
کاخ توپکاپی: ۰ .۰ کیلومتر
حمام خرم سلطان ایاصوفیه: ۰٫۲ کیلومتر
باسیلیکاسیسترن: ۰٫۳ کیلومتر
موزه باستان شناسی: ۰٫۴ کیلومتر
مسجد سلطان احمد: ۰٫۵ کیلومتر
برج گالاتا: ۲٫۹ کیلومتر
چه هتل هایی در نزدیکی مسجد و موزه ایاصوفیه برای اقامت وجود دارد؟
هتل سلطان هیل: ۲٫۱ کیلومتر
هتل صبا استانبول: ۲.۲ کیلومتر
هتل دابل تری بایهیلتون استانبول: ۳٫۲ کیلومتر
هتل بوتیک سنت سوفیا استانبول: ۳٫۵ کیلومتر
هتل بست وسترنامپریال پالاس: ۵٫۱ کیلومتر
هتل اورینت اکسپرس: ۵٫۱ کیلومتر
چه رستوران ها و غذاخوری هایی نزدیک به مسجد و موزه ایاصوفیه هستند؟
رستوران استانبول ترکیش: ۰.۷ کیلومتر
کافه رستوران شیوا: ۰.۷ کیلومتر
کافه رستوران وست تاون: ۰٫۵ کیلومتر
رستوران لکر تراس: ۳٫۴ کیلومتر
کافه رستوران یاکاموز تراس: ۳٫۲ کیلومتر
رستوران دریایی فیش هوم آخیرکاپی: ۱ کیلومتر
